Beata Kasprzyk
Główne tezy:
-
Pojęcie źródła.
-
Definicja źródła.
-
wg Ch. V. Langloisa: „źródło stanowią ślady myśli i czynów pozostawione przez dawne pokolenie”.
-
wg M. Handelsmana: „źródłem historycznym nazywa się utrwalony i zachowany ślad myśli, działania lub najogólniej życia ludzkiego”.
-
wg S. Kościałkowskiego: „źródłem historycznym jest wszelki ślad istnienia czy działania ludzkiego w przeszłości, innymi słowy wszelki ślad po fakcie dziejowym, służący do poznawania i rekonstrukcji tego faktu”.
-
wg J. Topolskiego: „ źródłem historycznym są wszelkie źródła poznania historycznego tzn. wszelkie informacje o przeszłości społecznej, gdziekolwiek one się znajdują wraz z tym co owe informacje przekazują”.
-
wg A. Suchońskiego: „źródłem może być wszystko co pozwala historykowi czerpać informacje o przeszłości”.
-
Podział źródeł.
-
wg J. Lelewela
-
nieme
-
pisemne
-
ustne
-
wg J. G. Droysena
-
pozostałości (dzieła artystyczne, poglądy, akta)
-
źródła (to co różne czasy pozostawiły w świadomości ludzkiej i przekazały przyszłości)
-
pomniki (rzeczy lub przedmioty np. dokumenty, medale)
-
wg M. Handelsmana
-
bezpośrednie (zachowane ślady bezpośredniego istnienia i działalności człowieka w przeszłości)
-
pośrednie (dokumenty przeznaczone do zachowania pamięci czasów minionych tzw. tradycja) występująca w postaci:
-
ustnej np. legendy, pieśni
-
obrazowej np. obrazy, mapy
-
pisanej np. kroniki, pamiętniki:
-
opisowe np. czasopisma, roczniki
-
aktowe lub dokumentowe np. korespondencje, noty, zapiski
-
wg S. Kościałkowskiego
-
niepisane, rzeczowe, pozostałościowe
-
pisane różnych rodzajów:
-
wg W. Furnrohra
-
rzeczowe i obrazowe, pisane, abstrakcyjne (język)
-
relacje pierwotne, relacje wtórne
-
relacje niezamierzone (ukryte), przekazy celowe
-
wg J. Topolskiego
-
bezpośrednie (brak pośrednictwa osoby trzeciej)
-
pośrednie (pośrednictwo osoby trzeciej)
-
pisane (opisowe, aktowe)
-
niepisane (wytwory działalności człowieka)
-
ze względu na materiał z którego zostały zrobione np. kamienie
-
ze względu na przeznaczenie np. budowle, odzież
-
ze względu na techniki rejestrowania np. fotografia, dyskietka
-
Charakterystyka źródeł ze względu na typ przekazu
-
roczniki w średniowieczu zapiski sporządzane na bieżąco na marginesie wykazów świąt ruchomych
-
kronika, zapis wydarzeń historycznych przeszłości lub współczesnych autorowi
-
dzieła hagiograficzne, życiorysy świętych, legendy o ich życiu
-
biografie, życiorysy wybitnych postaci
-
pamiętniki, relacje o wydarzeniach przeszłych ich uczestników lub świadków
-
noty raptularzowe, noty tworzone na własny użytek dotyczące np. urodzin, zgonów
-
diariusze, dzienniki mające charakter regularny lub nie
-
relacje epistolograficzne, informacje przesyłane z myślą o ich dalszym rozprzestrzenianiu np. listy Jana III Sobieskiego
-
wspomnienia, kreślą obraz wybranych przeżyć, zapamiętanych osób
-
dzieło literackie, utwór przynależny do literatury pięknej o charakterze artystycznym
-
publicystyka, piśmiennictwo omawiające aktualne problemy np. polityczne
-
źródła aktowe, sporządzane na bieżąco, ze względu na doraźne potrzeby np. konstytucje
-
zabytki materialne, zachowane ślady przeszłości w postaci np. kościołów, zamków (w środowisku naturalnym np. grobowce, w środowisku sztucznym np. muzea)
-
zabytek ma wartość źródłową tylko wówczas, gdy pochodzi z epoki do której się odnosi
-
Dydaktyczno-wychowawcze walory źródeł.
-
nauczanie historii jest dążeniem do szukania wyjaśnień
-
uczniowie powinni rozumieć czym jest historia i co robią historycy, badacze
-
uczeń powinien rozumieć czym jest źródło historyczne, znać rodzaje źródeł oraz ich znaczenie dla tworzenia obrazu rzeczywistości
-
źródła historyczne są pomocne w kształtowaniu takich kategorii historycznych jak: ciągłość, zmiana, postęp, regres, proces dziejowy.
-
praca ze źródłem historycznym służy rozwijaniu takich umiejętności jak: korzystanie z różnych źródeł, krytyczne korzystanie ze źródeł z uwzględnieniem ich historycznego kontekstu, zbieranie, analizowanie, interpretowanie danych, dociekliwość, samodzielność myślenia, odróżnianie faktu od oceny, dostrzeganie powiązań przyczynowo-skutkowych, formowanie sądów, rozumienie że oceny, wnioski mogą się zmienić w świetle nowych faktów
-
źródła mają duże walory wychowawcze, uczą patriotyzmu, kształtują właściwy stosunek do przeszłości
-
Źródło w kształceniu historycznym.
-
Nauczanie – uczenie przez badanie
-
cechy nauczania przez badanie
-
gromadzenie danych: poszukiwanie źródeł, wywiady z uczestnikami, świadkami wydarzeń
-
czas i miejsce pracy: lekcja, biblioteka, archiwum, środowisko rodzinne
-
wysoki stopień samodzielności w formułowaniu pytań-problemów: projektowanie, analiza i interpretacja wyników
-
krytyka źródła historycznego (umiejętność sądzenia, oddzielania prawdy od nieprawdy)
-
krytyka zewnętrzna: badanie okoliczności powstawania źródła, autorstwo, autentyczność, oryginalność (pierwowzór), umiejętność publikacji źródeł (przygotowanie tekstów źródłowych do druku)
-
krytyka wewnętrzna: krytyka treści źródła, ocena prawdziwości, ścisłości informacji, obiektywności (czy autor posiadał obiektywne warunki poznania i przekazania prawdziwych informacji o opisywanych faktach czy postaciach), warunków subiektywnych autora (inteligencję, wykształcenie, stosunek autora do wydarzeń), zgodność informacji zawartych w źródle z innymi źródłami
-
Dydaktyczne pytania do źródeł
-
pytanie (zdanie wypowiedziane w celu dowiedzenia się czegoś) powinno pobudzać uczniów do myślenia, jego treść powinna być jasna i komunikatywna
-
uczeń odpowiadając na pytanie nie powinien przytaczać tekstu źródłowego, ale poszukać konkretnej informacji, zinterpretować ją i przeanalizować
-
podział pytań źródłowych
-
dotyczące pochodzenia przekazu źródłowego (autor, wystawca, czas, miejsce) kto? kiedy? w jaki sposób?
-
zmierzające do ustalenia związków między faktami: po co? w jakim celu?
-
podsumowujące, wartościująco-oceniające, zmierzające do ustalenia wniosków
3.Wykorzystanie źródeł pisanych
-
czynności związane ze stosowaniem tekstów źródłowych
-
ująć pracę z przekazem źródłowym w rocznym planie
-
sprecyzować cele pracy jako zamierzone osiągnięcia uczniów
-
określić spodziewane efekty
-
dokonać doboru materiału źródłowego
-
określić funkcję przekazu źródłowego
-
wyznaczyć jego miejsce w strukturze lekcji
-
dokonać selekcji materiału źródłowego
-
sformułować pytania, polecenia do źródła
-
przygotować odpowiednią liczbę egzemplarzy dla uczniów
-
czynności związane z analizą tekstu źródłowego
-
wprowadzenie do tematyki związanej z treścią tekstu źródłowego
-
przekazanie informacji o charakterze przekazu (autor, czas, miejsce, okoliczności jego powstania)
-
pierwsze czytanie tekstu w celu wychwycenia trudności terminologicznych
-
wyjaśnienie niezrozumiałych zwrotów, terminów
-
określenie celu i sposobu analizy tekstu
-
sformułowania pytań, poleceń ukierunkowujących prace uczniów
-
analiza tekstu
-
omówienie wyników indywidualnej lub zbiorowej pracy
-
integracja uzyskanych wiadomości z posiadaną wiedzą poza źródłową
-
sformowanie wniosków (synteza)
-
praca z tekstem źródłowym powinna odbywać się według zasad
-
tekst źródłowy musi wiązać się z tematem lekcji i dotyczyć najważniejszych zagadnień
-
tekst powinien być krótki, atrakcyjny
-
tekst powinien być zrozumiały dla uczniów
-
uczniowie powinni widzieć jaki był stosunek autora do wydarzeń, czy był ich uczestnikiem
-
funkcje tekstu źródłowego
-
motywacja, ma służyć zaciekawieniu uczniów tematem
-
ilustracyjna, ilustracja materiał programowy
-
informacyjna, uzupełnienie do tematu
-
weryfikująca, konfrontacja pomiędzy sądami ucznia a autora podręcznika czy nauczyciela
-
kontrolna, sprawdzenie kompetencji uczniów
-
Praca ze źródłami niepisanymi.
-
rodzaje źródeł ikonograficznych (pozostałości po dawnych czasach w postaci obrazów, rzeźb, fotografii)
-
obrazy: monumentalne, sztalugowe, tablicowe, książkowe, miniaturowe, zdobnicze; ze względu na treść przedstawiające, bezprzedmiotowe
-
rzeźba: samodzielna (wolnostojąca), relief (płaskorzeźba), monumentalna, kameralna, przedstawiająca, nieprzedstawiająca (abstrakcyjna), figuralna, wielofiguralna
-
fotografia: użytkowa, artystyczna
-
kryteria doboru materiału ikonograficznego
-
wdrażanie uczniów do korzystania z materiału ikonograficznego
-
najpierw sami dokonujemy opisu zabytków: całościowo, cechy charakterystyczne, szczegóły
-
wdrażanie młodzieży do umiejętności obserwacji: nauczyciel formułuje zadania
-
materiał ikonograficzny jako źródło informacji dla uczniów; samodzielna analiza treści zabytków przez uczniów
-
Zajęcia z wykorzystaniem zbiorów muzealnych.
|